Gece Gaziler’de (Bardız) Burak Ustaoğlu kardeşimin evinde misafir olarak kaldım.Akşam Burak’a sabah erken kalkıp giderim dediğimde anlamamıştı,ben sabah 05:00’de kalkıp ta eşyalarımı bisiklete yerleştirip Burak’ı da 06:00’da uyandırınca ne demek istediğimi anladı.Şaşırmış vaziyette ”Ağabey hep böyle erken kalkıpta mı yola çıkarsın” dedi,cevap ”evet” olunca hızlıca kalkıp,kahvaltı hazırlığına girişti.Evet Gaziler’de sabah hareketliliği böyle başladı.Dün Oltu-Akşar hattını kullanarak Gaziler’e (Bardız) gelmiş idim,bugün ise Bardız-Çakırbaba Geçidi Şehitliği-Sırataşlar rotasını kullanarak Sarıkamış’a varmayı planlıyorum.Bakalım yolculuğum arzu ettiğim gibi geçecek mi?.
Not:Her yıl 24 Aralık’ta Birinci Dünya Savaşı sırasında Allahüekber ve Soğanlı Dağları’nda şehit olan askerler, Bardız Köyünde düzenlenen törenle anılmakta ve Bardız Yayla Şehitliği’ne kadar vefa yürüyüşü yapılmakta.
5. Gün 09 Haziran 2023 Gaziler (Bardız)-Çakırbaba Geçidi Şehitliği-Sırataşlar-Handere Geçidi-Sarıkamış:
Şimdiki adı ile Gaziler eski adı ile Bardız olan köy Sarıkamış harekatında önemli bir yere sahip.Harekat planında görüldüğü üzere Bardız,harekatın üssü,karargahı olarak görünüyor, arada Soğanlı Dağları var,aşıldığında Sarıkamış’a varılıyor.O yüzden önce Sarıkamış harekatını hatırlayalım sonra Enver Paşa’nın karargahından bahsederiz.
Sarıkamış Harekatı:Birinci Dünya savaşı sırasında Kars, Sarıkamış ve Ardahan’ı Rus işgalinden kurtarmak isteyen Osmanlı Devleti Harbiye Nazırı ve Başkomutan Vekili Enver Paşa’nın emriyle 118.000 kişilik 3.Ordu, 22 Aralık 1914’te Sarıkamış Dağlarını aşarak hedefe ulaşmaya çalışmıştır.Enver Paşa yönetimindeki 3.Ordu savaşa hazırlıksız başlamış, 9,10 ve 11.Kolordular 40-50 c.’lik soğukta kar üzerinde Rus birlikleri ile savaşmış ve bu savaşta 37.000 şehit verilmiştir. Ancak Sarıkamış harekatı aşırı soğuk, açlık ve hastalık yüzünden başarısızlıkla sonuçlandı ve 5 Ocak 1915’te sona ermiştir. Sarıkamış dağlarında hastalanarak ve donarak savaşmadan 60.000 şehit verilmiştir.Kaynak:Şehitlerimiz.org
Enver Paşa’nın Karargahı.
Bir üste Sarıkamış Harekatı planını koydum,orada görüleceği üzere Bardız Sarıkamış Harekatında önemli bir yere sahip.
Şenkaya’ya 36 kilometre uzaklıkta bulunan Gaziler (Bardız) Köyü’nde, 1914 Sarıkamış Harekatı sırasında Enver Paşa 3. Ordu Karargahını bu fotoğrafta görülen evde kurmuştur.Evin hemen karşısında bugün kahvehane olarak kullanılan yerin üst katı ise İhsan Paşa’nın 9. Kolordu karargahını kurdukları evlerdir.
Enver Paşa 25 Aralık 1914’te 9. Kolordu’nun bir tümeni ile sonu felaketle bitecek Sarıkamış saldırısının son aşamasını Bardız’dan başlatmıştır.
Gaziler (Bardız) Köyünden Ayrılık Seremonisi.
Sarıkamış Harekatını ve Karargah olarak kullanılan evi hatırlattıktan sonra biz 09 Haziran sabahına dönelim.Benim hazırlığım bittikten sonra yola çıkma vakti geldi ama önce veda edilecek kişiler var.Aynı zamanda köyün bakkalı olan Muhtara vedaya gittik,kısa bir sabah sohbeti esnasında bakkala ekmek almaya gelen köyün halk ozanlarından Serdar ALYAKUT ile tanıştım, muhabbet uzamaya başlayınca yolcu yoluna gerek deyip izin isteyerek bakkaldan ayrıldım. Gaziler köy meydanı aynı zamanda Allahüekber Şehitleri Meydanı, burada Burak Ustaoğlu kardeşim ile veda pozu vererek 07:15 gibi Gaziler köyünden ayrıldım.
Gaziler,2806 rakıma sahip Çember Dağının eteklerinde bulunmakta, sabahın ilk dakikalarıyla birlikte Çember Dağına tırmanmaya başladım.Akşam Bardız köylülerinin ileri gelenleriyle sohbetimde Gaziler (Bardız) köyünün Çember Dağının yamaçlarında Sarıkamış Harekatında yapılan siperlerin belli belirsiz mevcut olduğu bilgisini aldım.Çember Dağına tırmanırken gözlerim bu siperleri aradı ama maalesef göremedim,Çember Dağında ilk ziyaret yerime yol almaya devam ettim.
Bardız Yayla Şehitliği.
Gaziler’den 8 kilometrelik bir tırmanış sonunda 2200 rakımdaki Bardız Yayla Şehitliği’ne ulaştım.1. Dünya Savaşı sırasında düzenlenen Sarıkamış Kuşatma Harekatı’nda Allahüekber ve Soğanlı Dağlarındaki çatışma ve amansız kış şartlarında şehit olan askerler için Çember Dağında Bardız Yayla Şehitliği bulunmakta.Sabah ilk ziyaret yerim burası oldu,Şehitlerimize saygımı sundum, duamı okudum.Tüm şehitlerimizin ruhları şad olsun.
Yoğun bulutlu ve rüzgarlı 09 Haziran sabahında Çember Dağına tırmanışım devam ederken geride kalan 1780 rakımdaki Gaziler (Bardız) köyüne bir defa daha bakıp Çakırbaba Geçidine ulaşmak için son bir hamle daha yaptım.
Şiddetli rüzgar altında üşüyerek 12 kilometrelik tırmanış sonunda 2410 rakımdaki Çakırbaba Geçidi’ne ulaştım.Daha fazla üşümemek için hemen rüzgarlığımı giyip önlemimi aldım ve Şehitlik ziyaretine başladım.
Çakırbaba Geçidi Şehitliği: Şehitlik 1. Dünya Savaş’ında Osmanlı-Rus Muharebelerinde şehit olan askerlerimiz adına yapılmıştır. Şehitliğin alanı yaklaşık 3000 m2 civarındadır. Etrafı taş duvarlarla çevrili olup demir kapısı mevcuttur. Mezarlar tek tek gömülü normal mezarlık görünümündedir. Çakırbaba ismindeki Bölük Komutanlarının mezarı ise demir çit ile çevrilmiştir. Şehitliğin ortasında 246. Piyade Alayı tarafından yaptırılan sarı kesme taştan kademeli, kare alt kaide üzerine dikdörtgen biçimli bir abide bulunmaktadır.Kaynak:Türkiye Kültür Portalı
Çakırbaba Geçidi Şehitliği’nden Sırataşlar sapağına kadar 13 kilometrelik inişi rüzgarı karşıdan alarak kat ettim.Bu iniş anında Çember Dağı ve Soğanlı Dağı zirveleri ile Soğanlı Dağı düzlüğü sol yanımda görüş alanımdaydı,ayrıca iki dağ arasından Allahüekber Dağları’da karabulutlarla kaplı olarak gözüküyordu.Biraz sonra etrafını dolanıp, birazda tırmanacağım ve eteklerinden Sarıkamış’a giriş yapacağım Soğanlı Dağı’ndan biraz bahsedeyim.
Soğanlı Dağı:Sarıkamış’ta Orta Toroslar içerisinde yer alır. 2967 metre yüksekliğindedir. Tomarza havzası ile Tufanbeyli havzasını birbirinden ayıran Tahtalı Dağları’nın da büyük bir kısmını meydana getirmektedir. Dağın tamamı kireçtaşlarından meydana gelmiş ve karstik şekillerin oluşmasını sağlamıştır.Soğanlı Dağları 20 kilometre eninde, 50 kilometre uzunluğundadır. Çakırbaba’dan başlayan düzlük, Dikenli Tabyalara,Kızılçubuk’a kadar uzanır, buralara Soğanlı Dağı Düzlüğü denir.1828-1829 ile 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşları ve Sarıkamış Harekatı olmak üzere Osmanlı Ordusu ile Rus Ordusu Soğanlı Dağlarında 3 defa karşı karşıya gelmiştir.
Çakırbaba Geçidi Şehitliği’nden sonra Erzurum il sınırlarını bitirip Kars il sınırlarına giriş yaptım.Artık Kars il sınırlarında ilerliyor ve Soğanlı Dağının eteklerinde tırmanış halindeyim.
Sarıkamış ormanlarında ilerlerken bazen tatlı sürprizlerde olmuyor değil,arkamdan gelip yetişen yük trenine ve düdüğünü öttürüp bana selam veren makiniste bende selamı esirgemedim.
Sarıkamış ormanları içinde Handere Geçidi’ne tırmanmaya çalışırken şöyle bir arkama bakayım neler oluyor dediğimde ise bu manzara hiç hoşuma gitmedi.Gök gürültüsü ile beraber simsiyah bulutlar benden yana hızla gelmekte.İnşallah geçide kara bulutlardan önce ulaşırım.
Yağmur ve fırtına ile sınavım başladı,Handere köyüne az bir yolum kala şiddetli fırtına ile birlikte sağanak yağmur başladı.Arada şimşeklerin çakması ise korkunç derecede sıkıntılı,orman içinde olmam korkumu katlayarak arttırdı.Geçide takriben 5 kilometrelik bir tırmanışım var ve sağanak yağmur altında ilerliyorum,adil değil ama yapacak bir şey yok. Bu arada az daha unutuyordum şiddetli yağmur altında yol aldığım Sarıkamış ormanlarından da biraz bahsedeyim isterseniz.
Sarıkamış Ormanları: Kars il merkezinin 33 km güneybatısında Sarıkamış ilçesinden başlayarak kuzeyde Şenkaya sırtları ve güneyde Aras Vadisi arasında kalan Süphan Dağı çevresindeki ormanları kapsar. Doğuda Kars – Erzurum asfaltını içine alır. Erzurum’un Şenkaya ilçesinin 40 km güneydoğusunda, Horasan’ın ise kuzeydoğusunda yer alır. Güneydoğusundaki derin vadiden Aras Nehri akar. Sarıkamış Ormanları’nın kapladığı tepeler batıda Allahuekber Dağları’na yaslanır ve kuzeyde Horasan’ın dağ çayırlarını yüksek Kars Platosu’ndan bir duvar gibi ayırır. Süphan Dağı çevresindeki tepelerde bol miktarda obsidiyen blokları ve diğer volkanik kayalar bulunmaktadır. Kars ilindeki tek ormanlık alan Sarıkamış ilçesinde bulunur.Kaynak:Doğa Derneği
Handere Geçidi.
Günün ikinci tırmanışı 20 kilometre ve son 5 kilometresi şiddetli sağanak yağmur,fırtına ve şimşek çakmaları ile geçtikten sonra nihayet 2368 rakımdaki Handere Geçidi’ndeyim.Geçide vardığımda yağmur hafifledi,ben de bunu fırsat bilip zafer kazanmış komutan edası ile Handere Geçidi pozu verdim.Hak ettim ama…..
Handere Geçidinden Sarıkamış’a kadar kara bulutlarla kaplı olsa da Allahüekber Dağları manzaralı 15 kilometre iniş anında ara ara yağan yağmura aldırmadan inişe devam ettim.Ufukta görünen kara bulutların altında Allahüekber Dağları saklı, belki bu kıt görüşten daha fazlasını yakalayamayacağım,baksanıza hava hep kapalı, o yüzden askerlerimizin donarak şehit olduğu Allahüekber Dağlarından bahsetme zamanı geldi sanırım.
Allahüekber Dağları:Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesi’nin Erzurum-Kars Bölümü’nde, Erzurum, Kars, Ardahan illerinin sınırlarında uzanan tektonik yapılı dağ sırası, Alan Sarıkamış Harekatı hatırasına 2004 yılında Sarıkamış-Allahüekber Dağları Millî Parkı ilan edilmiştir. Dağlar Kars ve Sarıkamış şehir merkezlerinin kuzeybatı yönünde yer alır. Oluşumu itibarı ile Orojenik kıvrım dağlarındandır. Kars Çayı, Kura Nehri ve Tortum Çayı havzalarını birbirinden ayırır. Erzurum ve Kars illerinin sınırları dağın zirvelerinden geçer. Sıra dağların uzunluğu 40 km genişliği 20 km, en yüksek yeri Allahüekber Tepe’dir (3120 m).Dağlık alan Sarıkamış, Göle, Selim ve Şenkaya ilçeleriyle sınırlanmıştır.Sarıkamış-Allahüekber Dağları Millî Parkı dağ sırasının GB kısmında bulunan Allahüekber Tepe’nin doğu yamacında yer alır. Sarıkamış Harekatı alanı olması ve saf sarıçam ormanlarının bulunmasından dolayı 22.519 hektarlık alan millî park kabul edilmiştir.
Ara ara yağan yağmur ile birlikte 15 kilometrelik bir iniş sonunda elim ayağım buz tutmuş,üşüyerek ve sırılsıklam olarak saat 17:00 sıraları Sarıkamış’a vardım.Gelmiş iken Sarıkamış’ ı bir tanıyalım.
Sarıkamış:Doğu Anadolu Bölgesinde yer almakta olup Kars ‘a 55 km. uzaklıktadır. Sarıkamış doğusunda Selim ve Kağızman, batısında Şenkaya ve Horasan, güneyinde Horasan ve Eleşkirt, kuzeyinde ise Selim ve Şenkaya ilçe sınırları ile çevrili, ortalama yüksekliği 1500-2000 metre olan yüksek bir plato durumundadır.Sarıkamış ilçesinin yüzölçümü 1732 km² olup, 30 bin hektarlık alanı Sarıçam ormanları ile kaplıdır. Sarıkamış karasal iklime sahip olup kışları çok uzun, soğuk ve sert, yazlar ise kısa ve serin geçmektedir.Sarıkamış, Türkiye’nin önemli kış turizmi bölgelerindendir. Sarıkamış’taki kar kristal olup 1 yılın 6 ayı karla geçmektedir.İlçede Rus hakimiyeti döneminden kalma çok sayıda tarihi eser bulunmaktadır. Bunlardan en dikkat çekeni Yukarı Sarıkamış’taki Çar Nikola Köşkü’dür. İlçenin tarihi Bizans dönemine kadar geri gitmektedir. Bölgenin Müslüman yöneticilerin hakimiyetine girişi Selçuklu döneminden başlamaktadır. Selçuklu komutanı Alparslan 16 Ağustos 1064 tarihinde Bizans kralı ile yaptığı savaşta bu bölgeyi ele geçirmiştir .Osmanlı, Sarıkamış Harekâtında (Aralık 1914 – Ocak 1915) 90.000 asker kaybetmiştir. Kaynak:Vikipedi
Sarıkamış Kampı.
Planlamam da bugün için Şehitlik gezilerim vardı,kültürel tur vardı ama o modda hiç olmadığım gibi sırılsıklamım, çok üşüyorum,üstümdeki ıslak kıyafetlerden kurtulmalı,ısınmalı ve dinlenmeliyim.Planlamayı daha yolda değiştirdim, kamp yeri de bakmaya gerek yok,hemen öğretmenevine gittim,bu gece orada kalacağım.Aslında böyle şiddetli yağmura kalmamış olsam Sarıkamış’ta 1-2 alternatif kamp yapacağım yer vardı ama olsun,benim şu an kapalı alana ihtiyacım var.Kaydımı yaptırıp hemen odama çıktım,odanın balkonu olması çok iyi hemen duşa girip temizlendim,ısındım,çamurlanan kıyafetlerimi balkonda ipe serdim,başka ıslanan ne varsa hepsi balkonun kuytu yerinde havalanmada!!.Bir ara yağmurun dinmesini fırsat bilip Sarıkamış içine indim,akşam yemeğimi yiyip içecek bir şeylerle, yarınki kumanyamın tedarikini yaptım,geri dönüp tam odama girdim birden bire sabaha kadar sürecek şiddetli yağış başladı.
Bugün biraz maceralı geçti galiba!!!,Bardız’dan ayrılıp iki Şehitlik ziyareti,fırtınaya ve yağmura meydan okuma,iki defa geçitten geçme derken Sarıkamış’tayım.Yarın Şehitlik ziyaretlerime devam edecek ve Kars’a doğru yolculuğa çıkacağım,bakalım yarın neler olacak.
5. Gün 09 Haziran 2023 Gaziler (Bardız)-Çakırbaba Geçidi Şehitliği-Sırataşlar-Handere Geçidi-Sarıkamış:60 km
SARIKAMIŞ HAREKATI 05-11 HAZİRAN 2023 (5. Gün Gaziler (Bardız)-Çakırbaba Geçidi Şehitliği-Sırataşlar-Handere Geçidi-Sarıkamış)
Discussion about this post